نیکوس کازانتزاکیس (به یونانی: Νίκος Καζαντζάκης، ۱۸ فوریه ۱۸۸۳–۲۶ اکتبر۱۹۵۷) نویسنده، شاعر، خبرنگار، مترجم و جهانگرد یونانی بود. او نویسنده‌ای است که دغدغه جامعه بشری را داشته و عمیقاً به تحلیل آنها پرداخته‌است.

نیکوس کازانتزاکیس (به یونانی: Νίκος Καζαντζάκης، ۱۸ فوریه ۱۸۸۳–۲۶ اکتبر۱۹۵۷) نویسنده، شاعر، خبرنگار، مترجم و جهانگرد یونانی بود. او نویسنده‌ای است که دغدغه جامعه بشری را داشته و عمیقاً به تحلیل آنها پرداخته‌است.

زندگی

نیکوس کازانتزاکیس در تاریخ ۱۸ فوریه ۱۸۸۳ میلادی در شهر هراکلیون در جزیره کرت به دنیا آمد. کرت در آن زمان تحت تسلط حکومت عثمانی بود و نیکوس در فضای شورش و طغیان مردم کرت بر ضد عثمانیان رشد کرد. مدتی را در مدرسه فرانسویان در جزیره ناکسوس که توسط راهبان کاتولیک اداره می‌شد تحصیل کرد.[۱] پس از تمام شدن دبیرستان، در سال ۱۹۰۲ در رشته حقوق دانشگاه آتن ثبت نام کرد و در سال ۱۹۰۶ میلادی به کسب درجه دکترا نائل آمد. در سال ۱۹۰۷ به پاریس رفت و شاگرد هانری برگسون فیلسوف نامدار فرانسوی شد.

در جنگ بالکان وارد ارتش یونان شد و علیه دشمن مبارزه کرد و پس از جنگ، شغل مدیریت کل را در وزارت امور اجتماعی پذیرفت و چندی نیز نماینده سازمان یونسکو در پاریس بود. در سال ۱۹۴۷ میلادی یونان را به مقصد آنتیب ترک کرد تا به فعالیت‌های ادبی خود ادامه دهد. او در سال ۱۹۵۶ از طرف کانون نویسندگان یونانی برای جایزه نوبل ادبیات معرفی شد و در سال ۱۹۵۷ با یک رای کمتر نسبت به آلبر کامو این جایزه را از دست داد.

آثار و افکار

نیکوس کازانتزاکیس ناظر جنگ‌های داخلی اسپانیا بود و به چین و ژاپن، مصر و بیت‌المقدس، ایتالیا و انگلستان، اتریش و قبرس و فرانسه مسافرت کرد. آثارش به اکثر زبان‌ها ترجمه شده‌است. ادیسه که دنباله شاهکار هومر است از سی و سه هزار و سیصد و سی و سه بیت هفده سیلابی ترکیب شده و سرودن آن به مدت ده‌سال طول کشیده‌است. کتاب کوچک و صد صفحه‌ای «سیر و سلوک» که در سال ۱۹۲۳ منتشر شد، اساس تفکرات فلسفی نویسنده‌است، آنچنان که سی و دو سال بعد کازانتزاکیس می‌نویسد: کتاب سیر و سلوک مانند دانه‌ای بود که رویِش دیگر آثارم را باعث شد و پس از آن هرچه نوشتم تفسیر و تصویری از آن بود. نیکوس کازانتزاکیس به تناوب تحت تأثیر جریانات مختلف و زمان‌های متفاوت قرار گرفت که می‌توان از مسیحیت، بودیسم، فلسفه فریدریش نیچه، آنری برگسن، هنری جیمس، آرتور شوپنهاور نام برد. وی به مارکسیسم - لنینیسم گرایش داشت ولی هیچگاه عضویت هیچ حزب کمونیستی را نپذیرفت.

آخرین وسوسه مسیح و مسیح باز مصلوب عنوان دو رمان معروف اوست.

زوربای یونانی که فیلمی نیز به همین نام از روی آن ساخته شد، عنوان یکی دیگر از رمان‌های اوست که شهرتی جهانی دارد.

پایان عمر

با نوشتن کتاب‌های مسیح بازمصلوب یا «رنج‌های یونانی»، کلیسای کاتولیک و ارتدکسها را به انتقاد گرفت. در سال ۱۹۵۴ میلادی کتاب مسیح بازمصلوب در فهرست کتاب‌های ممنوعه قرار گرفت که این خود سبب معروفیت جهانی وی شد. در تاریخ ۲۸ ژوئن (۱۹۵۶) در وین جایزه بین‌المللی صلح را دریافت کرد و پس از یک مسافرت کوتاه به چین، در اثر بیماری سرطان خون به بیمارستان فرایبورگ منتقل و در همان‌جا درگذشت. در ۳ نوامبر (۱۹۵۷) جنازه او را به یونان آوردند و تا مراسم خاک‌سپاری به سردخانه‌ای که مخصوص افراد گمنام است سپردند. پس از مرگش اسقف یونان وی را مرتد خواند و گفت که نمی‌توان وی را در هیچ‌یک از کلیساهای یونان به خاک سپرد. به رغم این فتوا بیش از ۵۰ هزار نفر در زادگاهش جمع شدند و نیکوس کازانتزاکیس در زادگاه خود به خاک سپردند.[۲] سنگ نبشته قبرش چنین است:

«نه آرزویی دارم، نه می‌ترسم. من آزادم»

بخشی از کتاب مسیح بازمصلوب:

سرانجام مانولیوس پرسید:پدر چگونه می‌توان خدا را دوست داشت؟

با دوست داشتن انسان‌ها فرزندم

انسان‌ها را چگونه می‌توان دوست داشت؟

با مبارزه برای کشاندنشان به راه راست

راه راست کدام است؟

راهی که رو به بالا دارد.

کتاب‌شناسی

داستان

زوربای یونانی (۱۹۴۶)

مسیح بازمصلوب (۱۹۴۸)

آخرین وسوسه مسیح (۱۹۵۱)

آزادی یا مرگ یا کاپیتان میکالیس (۱۹۵۰)

مار و نیلوفر

سن فرانسیس (۱۹۵۶) (در ایران سرگشته راه حق)

نمایشنامه

سودوم و گومورا

بودا

سپیده می‌دمد

کمدی یا نماز وحشت

اودیسه (۱۹۳۸)

فلسفه و عرفان

سیر و سلوک(۱۹۲۳)

منجیان خدا: ورزه‌های روحانی

سفرنامه

گزارش به خاک یونان(۱۹۶۱)

فرشتگان قبرس

مناظر سحرآمیز یونان

ترجمه‌ها

کازانتزاکیس بسیاری از شاهکارهای ادبی و فلسفی را به زبان یونانی ترجمه و تفسیر کرده‌است. آثار هومر، دانته و کتابهای «تولد تراژدی» و چنین گفت زرتشت نیچه، گفتگو با اکرمان و فاوست - جلد اول اثر گوته، همچنین آثار چارلز داروین، شکسپیر و گارسیا لورکا از جمله ترجمه‌های او هستند.

ترجمه به فارسی

«برادرکشی»، مترجم: محمدابراهیم محجوب (۱۳۵۹)

«ژاپن و چین»، مترجم: محمد دهقانی (۱۳۷۹)

«سفرها»، مترجم: محمد دهقانی (۱۳۶۷)

«آخرین وسوسه مسیح»، مترجم: صالح حسینی (۱۳۶۲)

«گزارش به خاک یونان»، مترجم: صالح حسینی (۱۳۶۱)

«سن فرانسیس»، مترجمان: منیر جزنی (۱۳۵۷ با اسم «سرگشته راه حق») و بهاره صارمی (۱۳۶۴ با اسم «جوینده راه حق»)

«کورس»، مترجم: هوشنگ آزادی‌ور (۱۳۵۶)

«سودوم و گومورا»، مترجم: همایون نوراحمر (۱۳۶۲)

«آزادی یا مرگ»، مترجم: محمد قاضی (۱۳۴۸)

«زوربای یونانی»، مترجمان: تیمور صفری (۱۳۴۷)، محمد قاضی (۱۳۵۷) و محمود مصاحب (۱۳۵۷)

«مسیح بازمصلوب»، مترجمان: محمد قاضی (۱۳۴۹)، محمود سلطانیه (تهران: جامی، ۱۳۷۷)

فیلم‌های سینمایی

آنکه باید بمیرد (فرانسه/۱۹۵۷)، نام کتاب: رنج‌های یونانی

زوربای یونانی (آمریکا/۱۹۶۴)، با شرکت آنتونی کوئین

آخرین وسوسه مسیح (آمریکا/۱۹۸۸)، کارگردان: مارتین اسکورسیزی

برادر خورشید خواهر ماه، ساخته شده از روی کتاب سرگشته راه حق