ماتریکس (به انگلیسی: The Matrix) فیلمی اکشن علمی-تخیلی آمریکایی استرالیایی، به نویسندگی و کارگردانی واچوفسکی‌ها است که در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. در این فیلم بازیگرانی همچون کیانو ریوز، لارنس فیشبرن، کری-ان ماس، هوگو ویوینگ، جو پانتولیانو و گلوریا فاستر ایفای نقش می‌کنند. ماتریکس آمیزه‌ای از اکشن، هنرهای رزمی و یک فیلم‌نامه چندلایه است و یک جامعه پادآرمان‌شهر در آینده را به تصویر می‌کشد، که در آن درک واقعیت توسط انسان‌ها در دنیایی ساختگی به نام «ماتریکس» رخ می‌دهد، که به دست ماشین آلات هوشمند برای غلبه بر جمعیت انسان‌ها، شبیه‌سازی شده بود. این در حالی بود که حرارت و فعالیت‌های الکتریکی بدن انسان‌ها به عنوان منبع انرژی برای ماشین آلات محسوب می‌شد. در این بین یک برنامه‌نویس کامپیوتر به نام نئو، از این حقیقت آگاه شده و همراه با افراد دیگری که از این دنیای رؤیایی خود را رها کردند به شورشی علیه ماشین‌ها برمی‌خیزند. فیلم ماتریکس به داشتن محتوای سنگین و ساختار پیچیده فلسفی شهرت دارد. این فیلم همچنین نمونه‌ای از سبک سایبرپانک و علمی تخیلی به شمار رفته و شامل منابع متعددی از ایده‌ها و تفکرات فلسفی و مذهبی می‌باشد.
این فیلم نخستین قسمت از سه‌گانه ماتریکس به شمار می‌رود، که برنده ۴ جایزه اسکار در بخش‌های فنی و همچنین جوایز دیگری شامل جایزه بفتا و ساترن بوده است. ماتریکس در ۳۱ مارس ۱۹۹۹ در آمریکا اکران شد و به طور کلی نظرات مثبتی از منتقدین فیلم دریافت نمود و توانست به فروشی جهانی معادل ۴۶۳ میلیون دلار دست یابد.
این فیلم به عنوان یکی از برترین فیلم‌های تاریخ سینما شناخته می‌شود و در فهرست ۲۵۰ فیلم برتر بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها، جزو ۲۰ فیلم برتر قرار دارد.

داستان
در آینده نزدیک، آزادی طلبان به کمک تجهیزات محرمانه خود با نئو که خود یک هکر کامپیوتری است ارتباط برقرار می‌کنند و به او شرح می‌دهند که حقیقتی که او تصور می‌کند یک شبیه‌سازی پیچیده کامپیوتری است به نام «ماتریکس» که توسط نوعی هوش مصنوعی بدخواه طراحی شده است. ماتریکس حقیقت را از بشریت مخفی می‌سازد و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا یک زندگی متقاعدکننده و شبیه‌سازی شده در سال ۱۹۹۹ را داشته باشند. در حالی که ماشین‌ها در حال رشد کردن هستند و مردم را درو می‌کنند تا از آن‌ها به‌عنوان یک منبع انرژی دائمی استفاده کنند. مورفیس، رهبر این آزادی طلبان باور دارد که نیو «شخص برگزیده» است که انسان‌ها را به سوی آزادی هدایت کرده و ماشین‌ها را برخواهد انداخت. به اضافه نیو، ترینیتی و مورفیس در مقابل بنده سازی انسان‌ها توسط ماشین‌ها می‌جنگند، درحالی که نیو کم‌کم شروع به پذیرفتن نقش خود را به‌عنوان «شخص یگانه» می‌کند.
در مقابل مأموران سیستم، مانع از خروج از ماتریکس می‌شوند. مأمور اسمیت که سرپرست مأموران دیگر است، خود از ماتریکس خسته شده و سعی در آزادی دارد. وی با نئو درگیر شده و نئو او را شکست می‌دهد؛ ولی مأموران سیستم (بر خلاف انسان‌ها) قابلیت جابجایی سریع را دارند و حتی در صورت مرگ، باز متولد می‌شوند. در طول فیلم، ببینده متوجه می‌شود که آزادی طلبان در تنها شهر باقی مانده در جهان به نام زایون زندگی می‌کنند که ماتریکس سعی در نابودی این شهر دارد.
تفسیر گرافیکی از پردازش اطلاعات توسط نرم‌افزار ماتریکس در فیلم
نقش‌ها و شخصیت‌ها

        کیانو ریوز در نقش نئو / توماس اندرسون
        لارنس فیشبرن در نقش مورفیس
        کری-ان ماس در نقش ترینیتی
        هوگو ویوینگ در نقش مأمور اسمیت
        جولیا آراهنگا در نقش ایپاک
        مارکوس چونگ در نقش تنک
        مت دوران در نقش موس
        پل گودارد در نقش مأمور براون
        بلینا مک‌کلوری در نقش سویچ، او تنها فردی است که هنگام ورود به ماتریکس لباس‌های سفید به تن دارد
        جو پانتولیانو در نقش سایفر
        گلوریا فاستر در نقش پیشگو
        آنتونی ری پارکر در نقش دوزر
        روبرت تیلور در نقش مأمور جونز

گفتاوردها

از سه‌گانه:

    مورفئوس: متأسفانه، به هیچ‌کس نمیشه گفت ماتریکس چیه، خودت باید اون رو ببینی…
    باورت نمی‌شه. تو در کوهستان هستی.
    کپسول آبی رو برداری قصه تمام است، تو تختت بیدار میشی و به باورهات ادامه می‌دی کپسول قرمز رو برداری تو سرزمین عجایب میمونی و می‌فهمی که لانه خرگوش چقدر عمیق هست.
    اون‌ها کشتزار هستن نئو. کشتزارهایی بی‌نهایت. جایی که نوع بشر دیگر به دنیا نمی‌آید. ما کاشته می‌شویم.
    انتخاب یک حیله‌است که بین اشخاص باقدرت و بی‌قدرت به وجود آمده.
    در سمت راست به منبع (source) راه دارد و نجات زایان. در سمت چپ به ماتریکس راه دارد و به آن (ترینیتی) و به پایان گونه‌های شما (بشر).

تفاوت بسیار زیادی بین «شناخت یک راه» و «قدم گذاشتن در آن راه» وجود دارد.

    اسمیت: چرا آقای اندرسون؟ چرا؟ نئو: چون من انتخاب کردم.
    هر چیزی که آغازی دارد، پایانی هم خواهد داشت.

جوایز
    برنده جایزه اسکار بهترین تدوین
    برنده جایزه اسکار بهترین جلوه‌های تصویری
    برنده جایزه اسکار بهترین تدوین صدا
    برنده جایزه اسکار بهترین میکس صدا
    برنده جایزه بافتا بهترین جلوه‌های صوتی
    برنده جایزه بافتا بهترین صدابرداری
    برنده جایزه ساترن بهترین جلوه‌های تصویری
    برنده جایزه ساترن بهترین کارگردان

جزئیات
    وال کیلمر، براد پیت، ویل اسمیت و یوان مک‌گرگور، قبلاً برای اجرای نقش نیو به جای کیانو ریوز پیشنهاد شده بودند.
    موبایلی که در فیلم استفاده می‌شده است، نوکیا از مدل ۸۱۱۰ بوده است، این موبایل در آمریکا وجود ندارد.
    فیلم ماتریکس رکورد فروش دی‌وی‌دی در سال ۱۹۹۹ را شکست.