بیلی وایلدر (به انگلیسی: Billy Wilder) ‏(۲۲ ژوئن ۱۹۰۶ – ۲۷ مارس ۲۰۰۲) کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تهیه‌کننده و روزنامه‌نگار آمریکایی اتریشی‌تبار بود. وایلدر در مجموع ۶ بار برنده اسکار شده بود که شامل یک اسکار بهترین فیلم، دو اسکار بهترین کارگردانی و سه اسکار بهترین فیلم‌نامه اقتباسی و غیر اقتباسی می‌باشد. وی همچنین دریافت‌کننده تندیس یک عمر دستاورد هنری می‌باشد.

زندگینامه

بیلی وایلدر متولد ۲۲ ژوئن ۱۹۰۶ در لهستان امروزی، بیش از ۵ دهه در عرصه سینما حضوری درخشان داشت و پیش از مرگ در ۲۷ مارس ۲۰۰۲ در ۹۵ سالگی، توانست ساخت ۶۰ فیلم را در کارنامه سینمایی‌اش به ثبت برساند.

وایلدر یکی از درخشان‌ترین چهره‌های فیلم‌سازی هالیوود در عصر طلایی محسوب می‌شود که ۶ بار موفق به کسب اسکار و ۱۵ بار نامزد این جایزه بود و از این لحاظ یکی از رکورداران تاریخ سینماست. وی پس از اخراج از دانشگاه وین اتریش، به روزنامه‌نگاری پرداخت و پس از مهاجرت به برلین، در روزنامه‌های محلی، مطالب ورزشی و جنایی می‌نوشت. توانایی وایلدر در نویسندگی، او را به سمت نگارش فیلم‌نامه سوق داد.

دوره حرفه‌ای

موفقیت عمدهٔ وایلدر پس از حضور او در هالیوود در سال ۱۹۳۳ آغاز شد و اولین اثر مهم او در سال ۱۹۳۹ با فیلم نیمه‌شب رقم خورد که برای اولین بار نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه شد.

پس از آن، موفقیت‌های بعدی وی با فیلم‌نامه آثار پرفروشی چون طلوع را متوقف کن و گلوله آتش ادامه یافت و دو بار دیگر نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه شد، اما همچنان در کسب آن ناموفق بود.

وایلدر پس از اولین تجربه کارگردانی‌اش با فیلم بزرگ‌تر و کوچک‌تر، شهرت جهانی خود را با ساخت فیلم غرامت مضاعف در سال ۱۹۴۴ رقم زد که نامزدی بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه اسکار را برای او به‌همراه آورد.

دو سال بعد، وایلدر با فیلم تعطیلات از دست رفته توانست سرانجام جایزه اسکار بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه را به‌دست آورد.

این کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس سرشناس در سال ۱۹۵۱ با فیلم سانست بلوار بهترین فیلم‌نامه را گرفت، اما در کسب اسکار بهترین کارگردانی این فیلم ناکام ماند.

وایلدر در ادامه با فیلم تک خال در حفره اگرچه به موفقیتی در گیشه سینماها نرسید، اما شهرت خود را افزایش داد و باردیگر نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه شد.

وی در سال ۱۹۵۴ فیلم موفق بازداشتگاه شماره ۱۷ را ساخت که اگرچه اسکار بهترین کارگردانی را برای او به‌همراه نیاورد، اما موجب شد تا ویلیام هولدن بهترین بازیگر مرد را بگیرد.

یک سال بعد، وایلدر با فیلم سابرینا نامزد اسکار بهترین فیلم‌نامه و کارگردانی شد. اواسط دهه ۵۰ را می‌توان دوران توجه بیلی وایلدر به آثار کمدی توصیف کرد که از جمله آن‌ها می‌توان به خارش هفت ساله (۱۹۵۵)، بعضی‌ها داغشو دوست دارند (۱۹۵۹) و آپارتمان (۱۹۶۰) اشاره کرد.

وی با فیلم آپارتمان سه جایزه اسکار بهترین فیلم‌نامه، بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را گرفت و با فیلم بعضی‌ها داغشو دوست دارند نامزد اسکار بهترین کارگردانی و بهترین فیلم‌نامه شد.

پس از این سال‌های موفق، حضور وایلدر در عرصه فیلم‌سازی دیگر مانند گذشته نبود، به طوری که فیلم‌های یک، دو، سه (۱۹۶۱)، احمق مرا ببوس (۱۹۶۴)، شیرینی شانس (۱۹۶۶)، زندگی خصوصی شرلوک هولمز (۱۹۷۰) تقریباً آخرین آثار کارنامه سینمایی او بودند.

بیلی وایلدر در سال ۱۹۸۸ جایزه اسکار یادبود ایروینگ جی. تالبرگ را گرفت و ستاره وی در کوچه شهرت هالیوود نقش بست. وی در ۵ دهه فعالیت سینمایی ۱۵ بار نامزد جایزه اسکار شد که از این لحاظ یکی از رکورداران تاریخ سینماست.

از دیگر افتخارات سینمایی بیلی وایلدر می‌توان به جایزه بافتا بهترین فیلم (۱۹۶۰)، جایزه خرس طلایی افتخاری برلین (۱۹۹۳)، جایزه بزرگ جشنواره کن (۱۹۴۶)، جایزه یک عمر دستاورد سینمایی از پارلمان اروپا (۱۹۹۲)، دو جایزه بهترین فیلم از گلدن گلوب (۱۹۴۶-۱۹۵۱) و شیر طلایی افتخاری ونیز (۱۹۷۲) اشاره کرد.

با این که وایلدر همیشه دلیل اصلی روی آوردنش به کارگردانی را «مواظبت کردن از فیلم‌نامه‌هایش» که معمولاً به دست بقیه کارگردان‌ها خراب می‌شد عنوان کرده، اما آثار او – از همان فیلم نخستین – چنان محکم و عالی‌اند که این ادعا را فقط باید به حساب تواضع فیلم‌ساز گذاشت.

به شهادت آثارش او هرگز خود را محدود به مصور کردن فیلم‌نامه‌های درخشانش نکرده‌است. البته شکی نیست که این فیلم‌نامه‌های دقیق و پرجزییات در زمان‌هایی که حوصله‌ای برای کارگردانی وسواسی نمانده بود به کمکش می‌آمدند (مانند آخرین فیلمش بادی بادی).

در میان خیل عظیمی از ستارگان کلاسیک، از باربارا استانویک تا هامفری بوگارت و از گری کوپر تا جیمز کاگنی و ری میلند، وایلدر از جک لمون و والتر ماتائو بیشترین بهره را برده، در حالی که ویلیام هولدن بعضی از بهترین بازی‌هایش را مدیون فیلم‌های وایلدر است.

فیلم‌شناسی

۱۹۳۴ - بذر بد

۱۹۳۹ - نیمه شب

۱۹۴۱ - طلوع را متوقف کن

۱۹۴۲ - بزرگ‌تر و کوچک‌تر

۱۹۴۳ - پنج گور تا قاهره

۱۹۴۴ - غرامت مضاعف

۱۹۴۵ - آخر هفته از دست رفته

۱۹۴۸ - والس امپراطوری

۱۹۴۸ - رابطهٔ خارجی

۱۹۵۰ - سان‌ست بلوار

۱۹۵۱ - تک خال در حفره

۱۹۵۳ - استالاگ ۱۷

۱۹۵۴ - سابرینا

۱۹۵۵ - خارش هفت‌ساله

۱۹۵۷ - روح سنت لوئیز

۱۹۵۷ - عشق در بعدازظهر

۱۹۵۷ - شاهدی برای تعقیب

۱۹۵۹ - بعضی‌ها داغشو دوست دارند

۱۹۶۰ - آپارتمان

۱۹۶۱ - یک، دو، سه

۱۹۶۳ - ایرما خوشگله

۱۹۶۴ - احمق مرا ببوس

۱۹۶۶ - شیرینی شانس

۱۹۷۰ - زندگی خصوصی شرلوک هلمز

۱۹۷۲ - آوانتی

۱۹۷۳ - صفحهٔ اول

۱۹۷۸ - فدورا

۱۹۸۱ - بادی بادی

جوایز مهم

یک عمر دستاورد هنری – انجمن فیلم مرکز لینکلن – به سال ۱۹۸۲

یک عمر دستاورد هنری – مدال ملی هنر – به سال ۱۹۹۳

گلدن گلوب: برنده بهترین کارگردانی - ۱۹۴۵

کتاب‌شناسی در زبان فارسی

درباره

۱۳۸۰. گفتگو با بیلی وایلدر. نویسنده: کمرون کروو. برگردان: گلی امامی

۱۳۹۴. بیلی وایلدر: زندگی‌نامهٔ شخصی هیچ کس کامل نیست. نویسنده: شارلوت چندلر. برگردان: آرش عزیزی